-
1 басылу
1) страд. от басуяңа басылган камыр — то́лько что заме́шенное те́сто
китаплар басыла торган урын — ме́сто, где печа́таются кни́ги
2) безл.; редко приходи́ться/прийти́сь (понево́ле, непроизво́льно), ступи́ть, де́лать шагялгыш басылу — оступи́ться, непра́вильно ступи́ть
3) слёживаться/слежа́ться; уплотня́ться/уплотни́ться || слёживание; уплотне́ние (снега, шерсти, сена, кучи мусора, навоза)4) затиха́ть, утиха́ть/ути́хнуть; утихоми́риться || утиха́ние, затиха́ниебуран басылды — бура́н зати́х
янгын басыла — пожа́р утиха́ет
теш сызлавы басылмый — зубна́я боль (всё ещё) не унима́ется
яу басыла дигән хәбәр бар — есть ве́сти, что война́ утиха́ет
5) присмире́ть, стать кро́тким, ти́хим; притиха́ть; см. тж. басынкыланумоңаеп һәм басылып утыру — сиде́ть с пода́вленным и присмире́вшим ви́дом
6) быть под гнётом, угнета́тьсяхалыкның басылып торган иҗади куәсе — находи́вшиеся под гнётом тво́рческие си́лы наро́да
7) диал.; см. бастырылу8) в знач. нареч. басылып уси́дчиво, усе́рднобасылып эшләү — рабо́тать усе́рдно
•- басылып чыгу••басылып утыру — сиде́ть ( и заниматься чем-то) не поднима́я го́лову
-
2 дау
сущ.1) ссо́ра, сканда́л, раздо́рдау чыгару (күтәрү) — подня́ть сканда́л
дау басылды — раздо́ры прекрати́лись
2) ра́спря; проце́сс; (суде́бное) де́ло, иск, тя́жба уст.җир давы — земе́льная тя́жба
варисчылар арасында милек бүлешү давы — ра́спря (суде́бное де́ло) в связи́ с дележо́м иму́щества ме́жду насле́дниками
3) перен. борьба́; схва́тка, бой (за волю, за свободу, за мир)••дау кубару (дау кузгату; дау күтәрү) — бу́йствовать; подня́ть (учиня́ть) сканда́л
-
3 елаш-сыкраш
сущ.; собир.; разг.плач и сто́ны, слёзы и нытьёелаш-сыкраш, ызгыш-талаш басылды — плач и сто́ны, ссо́ры прекрати́лись
-
4 җил
сущ.1) ве́тер || ветрово́й; ветряно́йҗил чыкты — подня́лся ве́тер
җил басылды (тынды) — ве́тер стих, ве́тер улёгся
каршы җил — встре́чный ве́тер
җилдә тору — стоя́ть на ветру́
җил энергиясе — ветрова́я эне́ргия
җил өермәсе — шквал ве́тра
җил тими торган як — подве́тренная сторона́
җилдән саклаучы кишәрлек — ветрозащи́тная полоса́
••җил чәчкән давыл урыр — посл. кто се́ет ве́тер, тот пожнёт бу́рю
2) перен. ве́яние, ве́теразатлык җилләре — ве́тры свобо́ды
3) перен.; разг. возде́йствие, де́йствие, влия́ние•- җил оясы
- җил сындырыгы
- җил тегермәне
- җил уңаена
- җил үлчәгеч
- җил үләне
- җил чәчәге••җил алгандай — как ве́тром сду́ло
җил алу — продува́ть, осты́ть
җил җитмәс (җил җитмәс ат) — быстроно́гий (конь)
җил куу — слоня́ться без де́ла (букв. гоня́ться за ве́тром)
җил уйнатып — спо́ро, бы́стро
җилгә тоту — ве́ять (о зерне́)
җилгә җиленләү — хвали́ться по пустяка́м
җилдән ашалу — геол. вы́ветриться
җилдән килгән акча — лёгкие де́ньги
җилдән туган — пригу́льный, приблу́дный
җилләр искән — и след просты́л; помина́й как зва́ли
җилләр уйный — соверше́нно пусто́й
- җил ашау- җил искән якка аву
- җилгә китү
- җилгә очу
- җилгә очыру -
5 иртән
1. нареч.у́тром, нау́троиртәгә иртән — за́втра у́тром
2. сущ.иртән китәм — у́тром уезжа́ю
у́троиртән гә таба давыл басылды — под у́тро бу́ря сти́хла
-
6 пар
I сущ.1)а) в разн. знач. пар, пары́су пары — пары́ воды́; || парово́й
пар казаны — парово́й котёл
пар машинасы — парова́я маши́на (парово́й дви́гатель)
пар турбинасы — парова́я турби́на
б) в составе номинативных сочет. паро-пар хәлендәге — парообра́зный
паръясалу — парообразова́ние
парбүлгеч — парораспредели́тель
пар-үткәргеч — па́ропрово́д
пар көчле — паросилово́й
2) перен.; разг. горя́чность, темпера́мент; пыланың пары басылды — пыл его́ уга́с
пар басылсын — пусть немно́го прохлади́тся (успоко́ится)
3) перен. о кре́пости спиртны́х напи́тковсм. тж. куәтаракы пары белән — под возде́йствием ви́нных паро́в
•- пар белән җылыту
- пар өстәү
- пар салу
- парга әверелү
- парга әйләнү
- парга чыгу
- парга тоту
- парда тоту
- парда пешерү II сущ.иртә пар — пе́рвая вспа́шка под пар
яшел пар — втора́я вспа́шка под пар
кара пар — тре́тья вспа́шка под пар
- пар күтәрүбиш гектар пар — пять гекта́ров земли́ под пар
- пар сөрү
- парга сөрү III 1. сущ.1)а) па́ра, компле́кт предме́товбер пар — па́ра (чего) (лыж, сапог)
пар булмаса да, бар булсын — (погов.) хоть и не це́лой па́рой, но пусть пока́ бу́дет (на́шим)
б) па́ра, компле́кт предме́тов, дополня́ющих друг дру́габер пар чынаяк — оди́н компле́кт ча́йной посу́ды ( блюдечко и чашка)
бер пар костюм — пиджак и брюки одного размера (обычно сшитые из одного и того же материала)
2)а) разг. па́расм. сыңарпарын табу — найти́ дополня́ющую часть па́рных и́ли двойны́х предме́тов
б) (о чём-л.) досто́йном, соотве́тствующем да́нному (тому, о чём идёт речь)сыңарына күрә пары — (погов.) па́ра к па́ре
в) о людях па́рочкагашыйк парлар — влюблённые па́рочки
пар -бер-берсенә сыңар — (погов.) два сапога́ па́ра; па́рочка - бара́н да я́рочка (букв. па́ра к па́ре - оди́н (одна́) друго́му ро́вня)
3) в ф. паргаа) на сме́ну; в компле́кткаргадан туа карга, ата-анасына парга — (погов.) от воро́ны роди́тся воро́на - на сме́ну роди́телям
б) в помо́щники2. прил.сиңа пар — тебе́ в помо́щники
1) па́рный; компле́ктный, в компле́ктесм. тж. парлыпар кунаклар — па́рные го́сти ( мужья с жёнами)
пар чынаяк — ( фарфоровые) ча́шечки в компле́кте
2) предик. досто́ин; па́ра, ро́вня3. нареч.ул сиңа пар түгел — он (она́) тебе́ не па́ра
вдвоём; наровне́; в па́репар эшләү — рабо́тать вме́сте (и наравне́); вдвоём выполня́ть одну́ рабо́ту
пар үсәләр — расту́т вме́сте, в па́ре (о де́тях)
- пар ат- пар атлы
- пар булу
- пар итү
- пар килү
- пар тояклы
- пар тояклылар -
7 тыпыр-тыпыр
1. = тыпыр да тыпыр1) подр. стуканью, стуку, перестуку множества ног2) подр. пляске с выбиванием дроби, выстукиванию каблукамитуктаусыз тыпыр-тыпыр — перепля́с без конца́
•- тыпыр-тыпыр бию
- тыпыр-тыпыр итү
- тыпыр-тыпыр килү 2. сущ.топ-перето́пбиючеләрнең тыпыр-тыпырлары басылды — ути́хли наконе́ц перето́пы плясуно́в
-
8 шып
I нареч.кру́то, ре́зко; внеза́пно, момента́льномашина шып туктады — маши́на ре́зко останови́лась
җил шып басылды — ве́тер внеза́пно стих
- шып булу- шып итеп
- шып итеп туктау II нареч.как ра́з, точь-в-то́чь; впо́руIII сущ.; диал. -
9 ызгыш-талаш
сущ. собир.1) ссо́ры, раздо́ры, дря́зги, ра́спри; сканда́лы, неуря́дицы, грызня́, междоусо́бица, усо́бица прост.ызгыш-талаш басылды — раздо́ры улегли́сь
нәрсәдән килеп чыкты соң бу ызгыш-талаш? — из-за чего́ э́тот сыр-бор загоре́лся?
2) см. ызгыш 2) -
10 юмор
сущ.1) ю́морҗиңелчә ю́мор — лёгкий ю́мор
ю́мор белән — с ю́мором
2) лит. редко юмористи́ческое произведе́ниеаның бер ю́моры басылды — напеча́тали его́ одно́ юмористи́ческое произведе́ние
-
11 яктыру
I1) безл. света́ть, рассвета́ть, рассвести́ || рассве́тинде яктыра да башлады — на́чало уже́ света́ть (рассвета́ть)
яктыру белән юлга чыгу — с рассве́том тро́гаться в путь
2) неперех. светле́ть, просветле́ть, станови́ться/стать све́тлым, освещённымкүк йөзе яктырды — не́бо просветле́ло
буран басылды, көн дә яктыргандай булды — мете́ль сти́хла, и день как бу́дто стал светле́е
3) светле́ть, видне́ться (о чём-л. светлом, светящемся)күктә ай яктырып күренә — ме́сяц светле́ет на не́бе
4) перен. просветле́ть, станови́ться/стать я́сным, ра́достнымалдагы көннәр генә берүк яктырсын — предстоя́щие дни бы то́лько бы́ли ра́достными
5) перен. светле́ть, просветле́ть, освеща́ться/освети́ться, оживля́ться/оживи́ться, проясня́ться/проясни́ться, озаря́ться/озари́ться (о человеке, глазах, лице, сознании, душе и т. п.) || просветле́ние, оживле́ние, проясне́ние мы́слеймалайның йөзе өмет белән яктырды — лицо́ ма́льчика озари́лось наде́ждой
•- яктырып китү
- яктырып күренү II понуд. от ягу Iзаставля́ть, проси́ть топи́ть, ота́пливать
См. также в других словарях:
азгын — с. 1. Мораль тотнаксыз, әхлаксыз, бозык. Җилкенчәк, дәртле; җилкенчәкләнеп торган а. күңел күпкә басылды. и. Әхлаксыз, мораль тотнаксыз кеше 2. Тәрбиясез, тыңлаусыз, шук (бала тур. ачулану сүзе). күч. шигъ. Шаян а. җил 3. Тире авыруларына тиз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
басылу — 1. (Басу (II) ) 2. Тыгызлану, утыру язга таба кар басыла 3. күч. Сүрелү, тукталу (ялкынлы, өермәле һ. б. күренешләргә карата) буран басылды. Әкренәю, тынычлану, тынычлана төшү, кискенлеге яки зыяны һ. б. бетү (бәхәс, дау яки хәрәкәт, ыгы зыгыга… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чак-чак — рәв. 1. Көч хәл белән, көчкә, авырлык белән, кыенлык белән 2. Бераз, беркадәр, азрак; җиңелчә буран чак кына басылды 3. Нин. б. эш хәрәкәтнең аз гына башкарылмый калуын, башкарыла язуын белдерә чак егылмый калды чүт чүт Думага китми калды. III.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәк — рәв. 1. Көч хәл белән, көчкә, авырлык белән, кыенлык белән 2. Бераз, беркадәр, азрак; җиңелчә буран чак кына басылды 3. Нин. б. эш хәрәкәтнең аз гына башкарылмый калуын, башкарыла язуын белдерә чак егылмый калды чүт чүт Думага китми калды. III.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәк-чәк — рәв. 1. Көч хәл белән, көчкә, авырлык белән, кыенлык белән 2. Бераз, беркадәр, азрак; җиңелчә буран чак кына басылды 3. Нин. б. эш хәрәкәтнең аз гына башкарылмый калуын, башкарыла язуын белдерә чак егылмый калды чүт чүт Думага китми калды. III.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүт — рәв. 1. Көч хәл белән, көчкә, авырлык белән, кыенлык белән 2. Бераз, беркадәр, азрак; җиңелчә буран чак кына басылды 3. Нин. б. эш хәрәкәтнең аз гына башкарылмый калуын, башкарыла язуын белдерә чак егылмый калды чүт чүт Думага китми калды. III.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүт-чүт — рәв. 1. Көч хәл белән, көчкә, авырлык белән, кыенлык белән 2. Бераз, беркадәр, азрак; җиңелчә буран чак кына басылды 3. Нин. б. эш хәрәкәтнең аз гына башкарылмый калуын, башкарыла язуын белдерә чак егылмый калды чүт чүт Думага китми калды. III.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әлемет — 1 (Алм.: Кег., Нар.) жанжал. Асқар күнде осы үйге келіп, ә л е м е т жасайды (Алм., Кег.) 2 (Алм.: Шел., Кег.; Монғ.) ғаламат, сұрапыл; кесір, жанжал. Он жетінші жылы совет өкіметін орнатарда ә л е м е т соғыс болғанын көзім көрді (Алм., Кег.).… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
сұңқы — (Қост., Жанг.) мауқы. Сағынып келгенде с ұ ң қ ы ң басылды ма? (Қост., Жанг.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
тар — Қ орда., Арал) ыдыс, шара. Біздің бөлім жақында қабылдады сіздерден, жаңа жылдық сыйлықты, әдейі арнап жіберген. Т а р д а ғ ы таныс жазулар, көзге бір оттай басылды Қ орда., Арал) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
аблықпа — сын. Жүрегі алып ұшқан, қатты толқыған, аблыққан. Сол сол ақ екен, әлгінде ғана бойды кернеп, денені шарпыған а б л ы қ п а сезім су сепкендей басылды да қалды (А. Мекебаев, Аңызақ, 172) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі